Reflexzonetherapie bij kanker

Wat kan reflexzonetherapie voor je betekenen als je met kanker wordt geconfronteerd? In de periode van september tot november 2018 trokken reflexzonetherapeuten het land in voor kennismakingsmassages in inloophuizen voor kanker en hospices. Reflexzonetherapie bestaat uit het masseren van specifieke zones op de voeten, reflexzones. De massage maakt heel wat los bij de deelnemers. Ze voelen ‘de energie weer borrelen’ of ervaren diepe ontroering en blijdschap. Reflexzonetherapie kent nog niet zo'n grote bekendheid. Maar daar komt verandering in. Sinds 2019 wordt reflexzonetherapie of voetreflexmassage toegelaten in de Verwijsgids voor Kanker.

Uit onderzoek blijkt namelijk dat kankerpatiënten die regelmatig reflexzontherapie ondergaan minder vermoeidheid ondervinden, beter slapen en meer emotionele balans ervaren [1,3,6]. De therapie helpt ook gevoelens van de depressiviteit en angst te verminderen [ 5,6,7,8,9]. De laatste jaren verschenen nieuwe onderzoeken waaruit de waarde van de therapie blijkt. [1,3,11]

Kwaliteit van Leven

In de reguliere gezondheidszorg wordt gelukkig al lang niet meer de behandeling alleen meegewogen, maar ook de kwaliteit van leven. Kwaliteit van leven is een breed begrip. Het omvat het fysieke, psychische en sociale functioneren bij een chronische ziekte. Reflexzonetherapie laat in verschillende onderzoeken een positieve invloed op de kwaliteit van leven zien.

In Turks onderzoek uit 2017 werd 60 deelnemers, in behandeling voor borstkanker, gevraagd naar hun beleving van gezondheid, functioneren en bijwerkingen [1]. In een uitgebreide vragenlijst werd gevraagd naar vermoeidheid, misselijkheid, ademhaling, slaap, eetlust, constipatie en diarree. De deelnemers werden verdeeld in twee groepen. De ene groep ontving ieder keer tijdens de chemotherapie een reflexzonebehandeling van 30 tot 40 minuten, de controlegroep alleen chemotherapie. De resultaten van het onderzoek lieten zien dat de groep met reflexzonetherapie in de periode van de ziekenhuisbehandelingen minder last van de bijwerkingen had, de scores namen af. De scores van de controlegroep namen daarentegen toe, deze groep kreeg juist meer last van de bijwerkingen. Ook na afloop van de ziekenhuisbehandeling hield dit effect een poosje aan. Na een paar weken trad ook herstel in bij de controlegroep en waren de verschillen verwaarloosbaar. Het positieve effect van de reflexzonebehandelingen betrof niet alleen fysieke bijwerkingen, maar ook emotioneel voelden de deelnemers zich beter.

Vermoeidheid

Vermoeidheid is een veel voorkomende bijwerking van de chemotherapie. Niet zomaar een vermoeidheid zoals na grote inspanning, maar een vermoeidheid die niet verdwijnt met rust en slaap.

Die ervaring had Willemijn ook. Nadat bij haar een hormoongevoelige tumor was geconstateerd in een van de borsten en ze aan de chemotherapie begonnen was, voelde ze zich mat en lusteloos. Vaak had ze spierpijn. Nadat ze een paar reflexzonebehandelingen had ondergaan verdween dit gevoel. Ze herstelde sneller na de chemo en kon het allemaal beter aan. Dat effect was zowel fysiek als mentaal. Soms voelden haar voeten als ijsklompjes, zo koud. Maar iedere keer voelde ze tijdens de behandeling dat de energie weer ging stromen. Dat is inmiddels drie jaar geleden.

Kanker-gerelateerde vermoeidheid uit zich onder andere in mentale vermoeidheid, concentratie- en geheugenstoornissen en verminderde motivatie. Sommige mensen ervaren een emotionele vermoeidheid die leidt tot irritatie of emotionele labiliteit. Recent heeft de Vrije Universiteit van Amsterdam aanwijzingen gevonden dat de vermoeidheid verband houdt met een afname van de concentratie witte stof in de hersenen. Vermoedelijk hebben ontstekingsfactoren invloed op het brein [2].

Patiënten met borstkanker die gedurende 10 weken of wekelijks een reflexzonebehandeling of standaardzorg (controlegroep). In de 10 weken van het onderzoek verslechterde de kwaliteit van leven in de controlegroep, terwijl die in de reflexzonegroep nagenoeg gelijk bleef. De deelnemers van de reflexzonegroep waren minder moe en sliepen aanmerkelijk beter. Na afloop van de bestralingsperiode namen de verschillen tussen de groepen weer af [3].

Stressreductie

Een van de therapeuten die patiënten met kanker behandeld is Nelleke van Os uit Rotterdam. Kanker is allang geen contra-indicatie voor reflexzonetherapie, laat Nelleke duidelijk weten. Tien jaar geleden was ze nog een pionier, maar inmiddels wordt reflexzonetherapie in verschillende ziekenhuizen aangeboden. Nelleke verzorgt reflexzonebehandelingen voor patiënten die chemotherapie ontvangen in het Sint Franciscus Ziekenhuis in Rotterdam. De behandeling duurt ongeveer 25 minuten en is afgestemd op de energie van de patiënt. “Het masseren bij kanker dient echt met zorg te gebeuren, daarom is het belangrijk dat een therapeut gediplomeerd is en zich gespecialiseerd heeft in kanker. De massage is heel licht, met weinig druk. De patiënten hebben weinig energie om de prikkels te verwerken.” De ervaring van Nelleke is dat maagklachten en misselijkheid afnemen. “Maar het allerbelangrijkste is de stressreductie. Door de diagnose van kanker krijgen mensen een enorme schok te verwerken. Dat mag niet worden onderschat”.

Er lijkt een direct verband te bestaan tussen fysiologische ontspanning en afname van angst. Pijn, angst en spanning beïnvloeden elkaar negatief. Eenzelfde soort relatie is gevonden door Welch-McCaffrey tussen angst en depressie enerzijds en kanker gerelateerde pijn anderzijds [5]. Angst en depressie zijn een natuurlijke reactie op de diagnose. Een kwart van de patiënten met kanker zou lijden aan depressie. Volgens Irma Verdonck, hoogleraar Psychosociale Oncologie VU en VUmc, is het bewezen dat er een samenhang is tussen overleven, ziekteprogressie, depressie en kwaliteit van leven. Het ondersteunen van de patiënt bij het verwerken van deze gevoelens is dus erg belangrijk. Reflexzonetherapie geeft -net als mindfulness- vermindering van angstgevoelens en geeft een verbetering van de stemming. [5,6,7,8,9]

Pijn

Ook bij pijn geeft reflexzonetherapie positieve resultaten. Meer dan een derde van de kankerpatiënten ervaart pijn. Dit percentage loopt op tot 70% tijdens de behandeling en in de laatste fase zelfs tot 90%. Op basis van een meta-analyse wordt zelfs geconcludeerd dat reflexzonetherapie een beter resultaat geeft dan klassieke massage [10]. In ander onderzoek leidde reflexzonebehandeling tot minder gebruik van pijnstillende opiaten [1]. Nog niet zo lang geleden verscheen onderzoek bij darmkanker waarbij een afname van pijn te zien was [11]. Tweemaal per week gedurende vijf weken ontvingen de patiënten een behandeling. De patiënten werden opgedeeld in drie groepen: reflexzonemassage op geleide van de symptomen, protocol voor klassieke voetmassage en standaardzorg. De deelnemers van de reflexzonegroep hadden niet alleen minder pijn, maar ook minder last van een opgeblazen gevoel en voelden zich minder vermoeid.

Meer dan massage

Kanker raakt een mens tot in de kern van de ziel. Het leven staat op losse schroeven. Inmiddels wordt 1 op de 3 Nederlanders geraakt door kanker. Reflexzonetherapie is meer dan massage van de voeten of handen. Het ontspant. Het herstelt de verbinding met je lichaam en geeft hernieuwd vertrouwen. ‘Voor veel patiënten is het belangrijk om zelf regie te hebben over het leven, en daar kunnen wij als therapeut ook in ondersteunen,’ vertelt Nelleke. Daarnaast helpt de therapie om alles wat er gebeurd is te verwerken en opnieuw betekenis te geven.

Bij kankerpatiënte Willemijn speelt de therapie een belangrijke rol in haar leven. Nog steeds. Eerst om de chemotherapie goed te kunnen doorstaan, later om het gebeurde te verwerken. “Gaandeweg kwamen er steeds weer nieuwe dingen op mijn pad waar ik wat mee moest. Ze maken onderdeel uit van het emotioneel proces waarin ik zit. Reflexzonetherapie weet mij nog steeds te raken. Ik voel me nu positief en sterk. Reflexzonetherapie maakt bij mij heel wat los. Nog steeds ervaar ik heel veel steun van de therapie en ik ben mij bewust geworden van het feit dat je het leven mag vieren.”

Reflexzonetherapie geniet nog niet zo’n grote bekendheid in Nederland, maar verdient een plek tussen andere ondersteunende therapieën als mindfulness, massage, bewegings- en muziektherapie. Misschien komt daar verandering in als artsen en andere zorgverleners weten wat de mogelijkheden zijn van deze zachte en veilige therapievorm voor de kwaliteit van leven. Niet alleen bij kanker.

[noot van de auteur: de naam van de patiënt is veranderd om redenen van anonimiteit]

Bronvermelding

[1] Özdelikara, A., The effect of reflexology on the quality of life with breast cancer patients, Complementary Therapies in Clinical Practice 29 · September 2017

[2] Menning S., Mulitmodel MR imaging in breastcancer, Effects of cancer and cancer treatment on brain and cognition, Dissertation VU Amsterdam 2017 Volledig onderzoek: https://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/42801288 Nederlandse samenvatting:http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/handle/1871/55476/abstract%20dutch.pdf?sequence=3&isAllowed=y

[3] Tarrasch R et al., The effect of reflexology on the Pain-Insomnia-Fatigue Disturbance Cluster, breast cancer patients during adjuvant radiation therapy, Alternative and Complementary Medicine, Vol 24, No 1, jan 2018

[4] Welch-McCaffrey D, Cancer, anxiety, and quality of life, Cancer Nursing 8, 1985, 151-159Cancer Nursing 8, 151–158

[5] Wilkinson S et al., Reflexology for Symptom Relief in Patients With Cancer, Cancer Nursing 2008, vol 31, Issue 5, p354-360.

[6] Ross CS, Hamilton J, Macrae G, et al. A pilot study to evaluate the effect of reflexology on mood and symptom rating of advanced cancer patients. Palliat Med 2002; 16: 544-545.

[7] Stephenson NL, Weinrich SP, Tavakoli AS. The effects of foot reflexology on anxiety and pain in patients with breast and lung cancer. Oncol Nurs Forum 2000; 27: 67-72

[8] Quattrin R, et al., Use of reflexology foot massage to reduce anxiety in hospitalized cancer patients in chemotherapy treatment: methodology and outcomes, Journal of Nursing management 14, 96-105 https://www.researchgate.net/publication/260594321_Journal_Nursing_Management_2006

[9] Falkensteiner M, The use of massage therapy for reducing pain, anxiety, and depression in oncological palliative care patients: a narrative review of the literature, ISRN Nurs. 2011

[10] Lee SH et al., Meta-Analysis of Massage Therapy on Cancer Pain, Integrative Cancer Therapies, March 2015

[11] Uysal RN et al, Effects of foot massage applied in two different methods on symptom control in colorectal cancer patients: Randomised control trial, Int J Nurs Pract 2017 Jun;23(3)

[Onderaan artikel]

Meer informatie: Beroepsvereniging voor Nederlandse Reflexzone Therapeuten www.vnrt.nl