Massage als methode op school

Recent onderzoek van vakbond CNV Onderwijs toonde onlangs (zoals gepubliceerd op nu.nl/binnenland d.d. 20 oktober 2013), de volgende verontrustende feiten aan: Veel basis- en middelbare scholen denken dat ze niet in staat zijn kinderen met leer- en gedragsproblemen op te nemen. Dat blijkt uit een onderzoek van vakbond CNV Onderwijs en KRO Brandpunt. Scholen zijn vanaf komend schooljaar verplicht kinderen met leer- en gedragsproblemen op te nemen. 58 procent van de schoolleiders denkt die deadline echter niet te halen.

CNV Onderwijs noemt de uitkomst verontrustend. Leerkrachten geven aan dat ze niet de middelen hebben om de zogeheten 'zorgleerlingen' te helpen. Ook vrezen ze dat de hulp aan hen ten koste gaat van de andere leerlingen. Via het begrotingsakkoord komt 50 miljoen euro beschikbaar. Daarvan kunnen basisscholen 1600 onderwijsassistenten in dienst nemen. In de praktijk betekent het dat een op de vier of vijf basisscholen er iemand bijkrijgt. Deze actuele onderwijsontwikkelingen zorgen voor een enorme uitdaging voor de huidige en toekomstige leerkrachten en begeleiders in het basis- en voortgezet onderwijs. Misschien wordt het eens tijd om de zogenoemde moeilijke kinderen en dus de bestaande leer- en gedragsproblematiek door een andere bril te bekijken. Een holistische bril wel te verstaan.

Stress, oorzaak nummer één achter leer- en gedragsproblemen

Over welke problemen gaat het eigenlijk? Iedere leerkracht, begeleider of ouder/verzorger herkent wel problemen bij kinderen zoals dyslexie, faalangst, concentratieproblemen, leerproblemen, weinig zelfvertrouwen, gedragsproblemen, stressgevoeligheid, onrust.

Indien er vanuit een holistische visie (en dus vanuit een totaal perspectief) naar deze leer- en gedragsproblemen wordt gekeken, dan kunnen de achterliggende oorzaken van de problematieken aan het licht komen. Dan wordt er geschouwd voorbij de symptomen van probleemgedrag of leerproblematiek. Veel van de leer- en gedragsproblemen bij kinderen zijn terug te voeren op stress of spanningen die kinderen/jongeren ervaren als gevolg van bijvoorbeeld hoge prestatiedruk, een hoog levenstempo, keuzestress, hoge eisen, een overdosis aan informatie en prikkels, ontwrichte gezinnen, mishandeling, faalangst, onvolwaardig voedsel, slaapgebrek, gebrek aan waterconsumptie, gevoelens van onveiligheid of onzekerheid, negatieve opmerkingen, emotionele gebeurtenissen. En wat gebeurt er dan eigenlijk (op fysiologisch niveau) met een kind dat stress/ spanningen ervaart?

Stress is een fysiologisch systeem waarbij het lichaam reflexmatig kiest voor `vechten`of `vluchten`. Hierbij worden stresshormonen aangemaakt, zoals adrenaline en cortisol. Deze hormonen zorgen voor paraatheid van het lichaam en zetten o.a. de spieren aan tot actie: vechten of vluchten. Maar de oerreactie om te vechten of vluchten is nu vervangen door de eerder genoemde stressgerelateerde factoren waarbij vechten nu vertaald kan worden als: ongeconcentreerd, agressief, overactief gedrag en vluchten geïnterpreteerd kan worden als: zich terugtrekken in zichzelf, blokkeren, faalangst, niet in staat om leergierig of nieuwsgierig te zijn, black-out.

Naast gespannen spieren zorgen de stresshormonen ook voor een verandering binnen de hersenactiviteit. In geval van stress wordt namelijk bloed en energie weggezogen uit de bovenste herseren, de zogeheten neo-cortex, ten gunste van de hersenstam ook wel het reptielenbrein genoemd. De neo-cortex is juist benodigd voor informatieopname en verwerking en de hersenstam, is verantwoordelijk voor onze primaire overlevingsdrang. Indien je jezelf in een stressvolle situatie bevindt, dan gebruik je je reptielenbrein en deze dirigeert het vecht- of vluchtgedrag. Dit alles heeft tot gevolg dat rationeel denken ofwel informatieopname en verwerking wordt bemoeilijkt.

Begrijpelijk dus dat kinderen in geval van spanningen niet in staat zijn tot positieve prestaties op school dan wel thuis. Verontrustend is dat de adrenalinespiegel van veel kinderen doorlopend te hoog is, met negatieve gevolgen voor de ontwikkeling en de gezondheid. Bij langdurige stress vermindert o.a. het concentratievermogen. Noodzaak tot verandering dus!

Braingym en tactiele stimulering als toepassing bij leer- en gedragsproblemen

Natuurlijk zou het fijn zijn als er een methode was om al deze stress gerelateerde problemen aan te pakken. Het liefst dan nog eenvoudig, die niet teveel geld en tijd kost maar wel resultaat oplevert. Heb je al wel eens gehoord van Braingym en tactiele stimulering? Beide methoden beïnvloeden op positieve wijze de spierspanning en de hersenfunctie (complete betrokkenheid) en leiden tot een betere informatieopname en verwerking: leren gaat gemakkelijker en gedragsproblemen verminderen aanzienlijk.

Het tegenovergestelde van stress is rust en ontspanning. Een zeer eenvoudige manier om stress te lijf te gaan is het inzetten van beweging en/of huidstimulatie, bijvoorbeeld in de vorm van Braingym en tactiele stimulering. Door middel van zowel beweging als huidcontact treedt er dus ontspanning op in het lichaam alsook een betere samenwerking tussen de linker- en rechterhersenhelft en doorbloeding van de neo-cortex als gevolg van een betere energiestroming en stijging van de oxytocinespiegel. Oxytocine is een hormoon dat vrijkomt in de hersenen bij positieve stimulatie van de huid. Dit hormoon zorgt voor ontspanning en doet bloed vanuit de hersenstam weer terugstromen naar de neo-cortex. Als de oxytocinespiegel stijgt, daalt de adrenalinespiegel. Dit heeft tot gevolg dat alle lichaamsfuncties, dus ook de hersenfuncties, weer volop aan het werk kunnen en het kind weer informatie kan opnemen en verwerken omdat het zijn spanning kwijt is.

Braingym is een serie van 26 bewegings- en energieoefeningen afkomstig uit de educatieve kinesiologie (studie van de beweging van het menselijk lichaam) die de communicatie tussen de beide hersenhelften bevordert. Storingen in de communcatie tussen de beide hersenhelften zijn de oorzaak van veel leerproblemen, waaronder dyslexie, dyscalculie, stotteren en concentratieproblemen. Braingym is ontwikkeld door pedagoog Paul Dennison (VS) en wordt wereldwijd op scholen, in orthopedagogische praktijken en in kindercoaching praktijken toegepast ter bevordering van de schoolse vaardigheden. Kortgezegd heeft Braingym postieve resultaten geboekt op leer- en prestatievaardigheden, houding en gedrag en is het in de vorm van bewegings- en energieoefeningen eenvouding en integratief per leervaardigheid toe te passen in de klas en thuis zowel preventief, onderhoudend als remediërend.

Tactiele stimulering is een ritmische aanrakingsmethode in Zweden ontwikkeld door Gunilla Birkestad waarbij de zenuwuiteinden van de huid positief gestimuleerd worden. Deze methode is gebaseerd op wetenschappelijk neurofysiologisch en neuropsychologisch onderzoek door prof. Kerstin Uvnïs Moberg van het Karolinska Institute in Stockholm en Dr. Tiffany Field van het Touch Research Institute in de VS. De methode is daar geïntegreerd in de reguliere gezondheidszorg, bij kinderdagverblijven en in het onderwijs. Tactiele stimulering (onderlinge kindermassage) is speciaal ontwikkeld om zo veel mogelijk oxytocine op te wekken om hiermee stress te lijf te gaan waardoor ontspanning, herstel en verbondenheid optreedt. Allemaal voorwaarden om tot leren en positief gedrag te kunnen komen!

De aanrakingsmethode geeft dus goede resultaten bij leer- en gedragsproblemen maar ook bij slaapstoornissen, hechtingsproblematiek en burn-out of depressieve klachten. Tactiele stimulering komt tegemoet aan één van de basisbehoeften van een kind: op een zachte en respectvolle manier aangeraakt worden. Op school en in de thuissituatie is tactiele stimulering prima toe te passen. Tactiele oefeningen kunnen in de vorm van spel en afgestemd op de verschillende leeftijdsgroepen, prima geïntegreerd worden in het dagelijkse lesprogramma. Het kan bijvoorbeeld onderdeel uitmaken van rekenen, taal en muziekonderwijs. Of er kan een korte pauze worden ingelast tussen cognitieve vakken, door af en toe een spelletje te doen. Maar ook sociaal gezien vervult tactiele stimulering een belangrijke functie: het zorgt voor meer verbondheid.

Een kind dat een ander kind op positieve manier aanraakt, zal deze vervolgens niet gaan pesten. Tactiele stimulering is dus een prachtige methode die kan worden ingezet bij pestgedrag op school.

Jammer genoeg zijn Braingym en tactiele stimulering nog geen standaard onderdeel van het schoolse curriculum op de Nederlandse scholen. Het is dan ook de ambitie van Sheila Haanstra-van Kan om Braingym en tactiele stimulering vanuit haar kinderpraktijk Colourkidzz verder onder de aandacht te brengen binnen het onderwijs. Via workshops en begeleiding heeft zij al mooie vooruitgang kunnen waarnemen. Eind oktober 2013 heeft Sheila op uitnodiging van Avans Hogeschool Breda een gastles over Braingym en tactiele stimulering bij leer-en gedragsproblemen verzorgd aan de Top-studenten (met speciale leergang) van het 3^e leerjaar. Dit gastcollege was erg goed ontvangen en krijgt vervolg: een aantal studenten gaan begin volgend jaar in de vorm van een minor, Braingym en tactiele stimulering verder onderzoeken en testen om vervolgens aanbevelingen te doen voor nieuwe methodieken bij leer- en gedragsproblemen in het onderwijs. Hierbij zal Sheila Haanstra-van Kan als kindercoach/holistisch massagetherapeut voor advies en implementatie betrokken blijven.

Want elk kind heeft toch baat bij onderwijs waar pesten, slecht presteren, slechte concentratie, onrust, angsten en onzekerheden, weinig voorkomt? En dat scheelt veel kostbare lestijd!